Dünya nüfusunun artması ve tarım alanlarının giderek azalması, geleneksel tarıma alternatif yöntemlerin gelişmesine yol açmıştır. Dikey tarım, sınırlı alanlarda daha fazla ürün yetiştirme imkânı sunan, sürdürülebilir ve verimli bir tarım yöntemidir. Bu sistem, özellikle topraksız dikey tarım teknikleri ile şehir içinde, kapalı alanlarda veya endüstriyel tarımda giderek daha fazla kullanılmaktadır.
Dikey Tarım Sistemleri Nelerdir?
Dikey tarım sistemleri, kullanılan teknolojiye göre farklı kategorilere ayrılmaktadır:
1. Hidroponik Dikey Tarım
• Hidroponik dikey tarım, toprak yerine su bazlı besin çözeltileri kullanarak bitkileri yetiştirme yöntemidir.
• Su tüketimi geleneksel tarıma kıyasla %90’a kadar daha azdır.
2. Aeroponik Dikey Tarım
• Bitkilerin kökleri havada asılı kalır ve besin solüsyonu püskürtülerek beslenir.
• Köklerin sürekli oksijen alması sayesinde hızlı büyüme sağlanır.
3. Akuaponik Dikey Tarım
• Balık yetiştiriciliği ile tarımı birleştirir.
• Balık atıkları, bitkiler için doğal gübre olarak kullanılır ve su geri dönüşümlü şekilde kullanılır.
4. Kapalı Alan Dikey Tarım (LED Destekli Tarım)
• Özel dikey tarım kulesi veya raf sistemleri içinde yapay ışık kullanılarak üretim yapılır.
• Işık, sıcaklık ve nem oranı kontrol edilerek yıl boyunca üretim sağlanır.
5. Serada Dikey Tarım
• Serada dikey tarım uygulamaları, geleneksel seralara kıyasla daha az yer kaplayarak üretim kapasitesini artırır.
• Özellikle marul, fesleğen ve çilek gibi ürünler için yaygın olarak kullanılır.
Bu sistemlerde kullanılan dikey tarım aparatları, üretim modeline göre değişiklik gösterir.
Dikey Tarımda Toprak Yerine Ne Kullanılır?
Topraksız dikey tarım, geleneksel tarıma kıyasla farklı yetiştirme ortamları kullanarak gerçekleştirilir:
• Besin Solüsyonları (Hidroponik Tarım)
• Hindistan Cevizi Lifi (Cocopeat)
• Mineral Yün (Rockwool)
• Perlit ve Vermikülit
• Kil Bilyeleri (Leca)
Bu yetiştirme ortamları, dikey tarım maliyeti açısından farklılık gösterebilir.
Dikey Tarımda Hangi Ürünler Yetişir?
Dikey tarım ürünleri, geleneksel tarıma göre daha spesifik ürünlerle sınırlıdır:
• Yeşillikler ve Yapraklı Sebzeler: Marul, fesleğen, ıspanak, roka
• Aromatik Bitkiler: Maydanoz, nane, kekik, fesleğen
• Meyveler: Çilek, ahududu
• Bazı Sebzeler: Salatalık, domates, biber
• Mikro Yeşillikler
Büyük köklü bitkiler veya meyve ağaçları için dikey tarım sistemi uygun değildir.
Dikey Tarımın Avantajları Nelerdir?
Dikey tarım çözümleri, geleneksel tarıma kıyasla birçok avantaj sunar:
• Daha Az Alan Kullanımı: Küçük alanlarda yüksek üretim imkanı sağlar.
• Su Tasarrufu: Topraksız dikey tarım maliyeti düşük olup, su tüketimi %90 oranında azaltılabilir.
• Yıl Boyunca Üretim: Kontrollü ortamda iklim koşullarından bağımsız olarak üretim yapılabilir.
• Pestisit Kullanımı Daha Azdır: Kapalı ortamlarda yetiştirildiği için haşere riski düşüktür.
• Enerji Verimliliği: Daha az enerji kullanımı sağlayan sistemler geliştirilmektedir.
Özellikle dikey tarım Türkiye genelinde büyük şehirlerde giderek yaygınlaşmaktadır.
Dikey Tarımın Dezavantajları Nelerdir?
• Dikey tarım kurulum maliyeti yüksektir
• Elektrik ve LED ışık ihtiyacı nedeniyle enerji tüketimi fazladır
• Büyük ölçekli üretim için uygun olmayabilir
• Uzmanlık ve teknik bilgi gerektirir
Ancak, dikey tarım teşvikleri, bu maliyetlerin azaltılmasına yardımcı olabilir.
Türkiye’de Dikey Tarım Örnekleri
Türkiye’de dikey tarım Türkiye kapsamında çeşitli projeler geliştirilmektedir. İşte bazı Türkiye’de dikey tarım örnekleri:
• İstanbul’da kapalı alanlarda hidroponik dikey tarım projeleri
• Ankara’da şehir içinde kurulmuş konteyner bazlı dikey tarım sistemleri
• Antalya ve İzmir’de serada dikey tarım uygulamaları
Ayrıca, dikey tarım teşvikleri, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından çeşitli desteklerle sağlanmaktadır.
Dikey Tarım Maliyeti ve Fiyatları
Dikey tarım maliyeti, kullanılan teknoloji ve sistemin büyüklüğüne göre değişir.
• Küçük ölçekli dikey tarım sistemleri fiyatları: 5.000 – 20.000 TL
• Endüstriyel ölçekli sistemler: 100.000 TL ve üzeri
Özellikle better cotton sertifikası gibi sürdürülebilir üretim sistemleri ile desteklenen dikey tarım projeleri, organik ve çevreci tarım için önem taşımaktadır. Su kullanımını azaltmayı, kimyasal kullanımını sınırlamayı hedeflemektedir.
Dikey tarım, modern şehirlerde sürdürülebilir tarım için önemli bir alternatiftir. Dikey tarım sistemleri, su tasarrufu, daha az alan kullanımı ve yıl boyunca üretim avantajı sağlarken, başlangıç maliyetleri ve teknik gereksinimler bazı zorluklar yaratabilir.
Dikey tarım teşvikleri ve teknolojik gelişmeler sayesinde gelecekte bu yöntemin daha da yaygınlaşması beklenmektedir.